Slimmer dan de duivel

van Melanie Suchy

Een titel met een positieve twist. De duivel te slim af zijn, dat klinkt als een sprookje waarin het goede het kwade gewiekst overwint. Het dansstuk ‘Outwitting the Devil’ van Akram Khan en zijn Company uit Londen vierde ging in juli 2019 in première tijdens het dansfestival Colours in Theaterhaus Stuttgart. Het publiek was gefascineerd en geschokt. Want deze wending wordt niet tastbaar, hij wordt afgewezen. Ondanks dat er steeds weer momenten van vredelievendheid, gemeenschapszin en schoonheid oplichten in alles wat gebeurt, houden ze niet aan. Alsof olie het gevederte van de hoop verkleeft.

De power en verbittering van de enscenering herinneren aan vroege stukken van Pina Bausch. Gevraagd naar de hardheid tijdens het nagesprek vertelde de choreograaf, wiens ouders ooit vanuit Bangladesh naar Londen emigreerden, dat in hem een gigantische woede raast over de toestanden in de wereld en in Groot-Brittannië. Trefwoord: Brexit. Enige tijd later tijdens het festival in Avignon lichtte hij voor de camera toe wie of wat voor hem de duivel is. Eerst dacht hij aan de tijd, als ouder wordende man en danser. Maar toen hij en zijn team hier hun gedachten over lieten gaan, werd duidelijk dat het de mens is – getuige de klimaatverandering . “Het is dus de natuur”, vertelt hij, “die de mensen te slim af moet zijn.” En: “Ze wreekt zich. De natuur zal wraak op ons nemen.”

outwitting the devil©owtdparis_jeanlouisfernandez

Akram Khan plaatste zijn zes karaktervolle danseressen en dansers in een landschap van zwarte stenen die doen denken aan een verkoold bos of een grafveld. Soms wordt daarbij een steen tot een herinnering, net als een gedenksteen: zwaar. Hij wordt vastgepakt, opgetild, gedragen op gekromde schouders. De vrouwen en mannen, jong en oud, vogel en vis, een halfrealistische vaderfiguur die niets heeft aan zijn kennis, en een moeder van de aarde die straalt als de zon: allen ontmoeten elkaar, raken verstrikt in nabijheid, doen een poging tot saamhorigheid, gaan uit elkaar, zoeken bescherming, vertwijfelen. De passage waarin twee mannen een vrolijk-visachtig spartelend wezen aanvallen, eerst speels, dan wreed, is zo angstaanjagend als men zelden ziet in dans: omdat het geweld zinloos is. Iemand vernietigt iets, alleen omdat hij dat kan.

Dat is de mens. Akram Khan, een van de belangrijkste vernieuwers en vertegenwoordigers van de hedendaagse dans, grijpt met een speciale fusie van danstheater en Indiase kathak terug op het oeroude epos van Gilgamesj. Op mythen die zijn neergeschreven in steen – in klei. In een fragment vernietigen Enkidu en zijn leider, de opschepperige koning van Uruk, een cederwoud en doden de beschermer ervan. Als toeschouwer van de zich langzaam ontvouwende duistere scènes, deze fantasiewereld waarin niet veel ruimte is om te dansen en die zo beangstigend echt lijkt, wordt de woede voelbaar. En ook nog iets anders: gigantische schuld.